Lommelse Sahara

Dit jaar beperkt het reizen zich tot daguitstappen in België. Zowel te voet als met de fiets ga ik bepaalde regio’s verkennen. In België ga ik een toeristische uitstap doen naar de Lommelse Sahara, een natuurreservaat in Lommel. Vanuit Lommel vertrek ik met de fiets naar “bosland”. Dit is een groot bosrijk gebied in Vlaanderen en daar is het overdadig genieten van de verrassende natuur.

Met de wagen rij ik naar Lommel en parkeer de wagen nabij de Lommelse Sahara. De Lommelse Sahara is een zand- en duinlandschap of een woestijnachtig landschap met een grootte van 193 hectare. Het behoort tot het bosgebied Bosland en ligt aan een groot meer, midden in het bos, omringd door vennen. Het lijkt een verrassend natuurfenomeen te zijn, maar schijn bedriegt, want dit prachtige gebied is oorspronkelijk ontstaan door industriële vervuiling in de 20^ste eeuw van de nabijgelegen zinkfabriek. Om te voorkomen dat de verdorring van de grond verder zou uitbreiden en ter bescherming van de bewoning, werd hier een groene gordel aangelegd, voornamelijk met naaldbossen. De natuur herstelde zich langzaam maar zeker en de Sahara werd een feit. De afbraak van de zinkfabriek gebeurde in 1974. Ik wandel eerst naar het grote meer. Rondom het meer vindt men heidestroken, geurende naald- en loofbossen. Deze plek hier is ook de thuis van bijzondere soms zeldzame dieren en planten. Ik maak hier een wandeling rond het meer en wandel in wijzerzin rond het meer. Op het meer zie ik enkele zwanen en andere watervogels. Pootjebaden, zwemmen of met een bootje op dit meer dobberen mag niet. Riet is prominent aanwezig aan de waterkanten van het meer. Riet kan 1 tot 3 meter hoog worden. De plant groeit voornamelijk in het water of aan de waterkant op natte, zoete tot brakke bodem.

 

Tijdens het wandelen kom ik een plek tegen die een omheining heeft en waarachter een prachtig stukje natuur is te bewonderen van voornamelijk heidestroken. Dit is een zone die je als wandelaar niet mag betreden. De Lommelse Sahara is een uniek gebied waar diverse vogels verblijven. In dit gebied kan ik verschillende vogels spotten. Menselijke verstoring heeft een negatieve invloed op hun aanwezigheid en broedgedrag. Daarom zijn er hier verschillende maatregelen genomen om dit gedeelte van de Sahara ontoegankelijk te maken.

Hier in de Lommelse Sahara en in nabijgelegen gebieden lag vroeger heel veel heide. Jammer genoeg zijn er daarvan maar enkele stukjes over. De rest van het gebied is ingenomen door voornamelijk naaldbossen. Er lopen projecten om het beetje heide dat er nog over is weer groter te maken. Men is bezig met het herstel van beschermde heide habitat. Er worden aangeplante naaldbomen gerooid. Daarna zal de voedselrijke strooisel laag verwijderd worden waardoor de heide weer kan ontkiemen. De stukjes heide liggen ook versnipperd en tussen de heideveldjes liggen brede stroken met naaldbossen. Daar kunnen de dieren niet doorheen en zo geraken ze nooit van het ene stukje heide naar het andere. Ook hier gaat men in de naaldbossen brede gangen kappen. Zo legt men verbindingsstroken tussen de stukjes heide. Langs die stroken kunnen vlinders dan bijvoorbeeld van het ene stukje heide naar het andere fladderen. En ook andere diersoorten kunnen beter circuleren tussen de heidestukjes.

Ook tijdens de wandeling kan ik al aan de andere kant van het meer de befaamde uitkijktoren zien liggen. In 2015 werd er een uitkijktoren van 30 meter hoog en met 3 platforms geplaatst, die een schitterend uitzicht biedt op de hele omgeving. De ontwerpers van de toren haalden hun inspiratie uit het lijnenspel van de zandduinen in de Sahara. De gevel bestaat uit 3,5 kilometer touw dat een natuurlijke kleur en uitstraling heeft maar tegelijk ook soepel en zwaar is, waardoor het touw doorhangt. Door het touw afwisselend strak en los om de toren te wikkelen ontstaan de kenmerkende lijnen van de Sahara. Ik ben ook naar het bovenste platform gegaan en dit via een trap met 144 treden. Boven krijg je een prachtig en mooi panoramisch zicht over de Lommelse Sahara. Deze prachtige natuur nodigt uit om te genieten. Je kan in alle richtingen grote waterplassen zien. Zij ontstonden door zandwinning in de jaren ’50 en ’60 van de 20^ste eeuw. Het zijn precies die grote waterplassen en de combinatie van het ruige zand, die het gebied zo’n grote aantrekkingskracht geven. Ook zie ik een scheepswrak liggen in één van de waterplassen. Voor veel dieren zijn de waterplassen een geschikt foerageergebied. In combinatie met oeverbegroeiing bieden ze veel vogels voldoende bescherming om te broeden.

 

De Lommelse Sahara heeft haar naam ta danken aan de voedselarme zandgrond waarop het ligt. Vroeger maakte dit gebied deel uit van een groot heide- en stuifzandgebied dat een groot deel van Noord-Limburg bedekte. Het gebied is met name bekend om de zuiverheid van het zand, dat in grote hoeveelheden werd gebruikt in de glasindustrie, bebouwing, landbouw en industrie. Door de afgravingen is het grote heide- en stuifzandgebied versnipperd geraakt. Wat over is gebleven is nog steeds zeer uniek.

Om kwaliteitsvol en zuiver glas te produceren heb je fijn wit zand nodig. Dat is volop aanwezig in Lommel. Sedert meer dan 150 jaar is er hierdoor een glasnijverheid in Lommel en ontstonden er ook zandputten door de ontginning van wit zand. Zo’n ontginningsgebied is de Lommelse Sahara en deze zandputten zijn nu de grote plassen water.

 

Ik kom terug op het punt waar ik begonnen ben aan de wandeling rond het meer en wandel vervolgens terug naar de wagen. Leuk om te zien is het speeltuig voor kinderen in de vorm van een slang.

Ik vertrek nu met de fiets en ga een uitgestippelde fietsknooppuntenroute volgen en zal zo de streek verder verkennen. Met de fiets kom ik eerst in het centrum van Lommel terecht. Ik kom hier het “GlazenHuis” tegen, een centrum voor hedendaagse glaskunst. De voornaamste doelstelling van het “GlazenHuis” is glas als artistiek medium een plaats geven in de hedendaagse kunst. De bredere doelstelling van het “GlazenHuis” is om glas te promoten in al zijn facetten. Het centrum belicht glas in het dagelijks gebruik, in design, doorheen de geschiedenis en in de toekomst.

Opvallend is de glazen kegel met een hoogte van 30 meter. De structuur van staal ondersteunt het glas en omlijst de glazen elementen. Langs de binnenkant van de kegel hangen twee identieke stalen trappen die een spiraal vormen naar boven. Je kan die spiraalvormige trap beklimmen die gaat tot de 30 meter hoge glazen torenspits. Rond de glazen kegel is er een 6 meter hoge glazen doos. Deze ruimte wordt gebruikt als tentoonstellingsruimte en je kan hier prachtige glazen creaties bewonderen. Het zijn verschillende kleurrijke glazen muiltjes die je kan zien. Opvallend is de groene spinnenschoen uit glas. De collectie van het “GlazenHuis” omvat werken van gerenommeerde nationale en internationale kunstenaars maar ook het werk van designers en jonge talenten. Daarnaast toont het werken uit zowel private als openbare collecties. Het “GlazenHuis” stelt niet alleen glaskunst tentoon maar wil ook het ontstaan van glascreaties laten zien. Hiervoor beschikken ze over een glasatelier. Bezoekers aan het “GlazenHuis” kunnen de activiteiten in het glasatelier bewonderen vanuit de tentoonstellingsruimten. Het “GlazenHuis” vormt een sterk symbool voor de stad Lommel als glasstad.

Een opvallend gebouw gelegen op het Lommelse marktplein is het Raadhuis met een concertzaal. Hier worden er wekelijks cursussen, lezingen en uitstappen georganiseerd met aandacht voor zowel cultuurhistorische, maatschappelijke en actuele thema’s. Elke maand is er ook een kamermuziekconcert. Het programma is eigenlijk samengesteld uit hedendaagse podiumkunsten binnen alle genres: theater, muziek, klassieke muziek, dans, familietheater, humor & cabaret, circustheater, poëzie en literatuur. Boven de portiek van het Raadhuis zie je het wapenschild van Lommel. Dit schild - goud op een lazuurblauwe achtergrond - stelt een eikenboom voor met daaronder twee schapen, als verwijzing naar het belang van de schapenteelt voor het middeleeuwse Lommel.

Op het Lommelse marktplein merk ik ook een oude pomp op en een kiosk. Het Lommelse marktplein is driehoekig van vorm, wat wijst op een hoge ouderdom. Dit plein vervulde aanvankelijk de functie van inperkruimte voor het vee. Op de plaats waar nu de pomp staat, was vroeger een poel die dienst deed als drenkplaats voor de dieren. Sedert Lommel in de 14de eeuw van de hertogen van Brabant marktrechten verwierf, evolueerde dit plein tot een echte “markt- of handelsplaats”. De kiosk werd in 1905 opgericht naar aanleiding van 75 jaar Belgische onafhankelijkheid. Hier werd regelmatig gerepeteerd door de harmonie. In 1942 werd de kiosk afgebroken en zeven jaar later vervangen door de huidige kiosk, die nu niet rechts maar links van het raadhuis werd ingeplant. 

Ik zie hier op een sokkel een beeld van de Lommelse Teut. Het beeld herinnert aan de vroeger rondtrekkende handelaars, teuten genoemd. Hun naam is vermoedelijk afkomstig van het woord “teutelen”, wat handelen betekent. Ze vertrokken aan het begin van de lente in een groep van twee tot tien teuten. Aan het begin van de winter keerden ze terug naar huis met hun verdiende centen.

Mijn aandacht wordt getrokken naar het restaurant “Den Bonten Oss” omdat op de voorgevel een gigantische stier pronkt, die met de hand werd geschilderd. Je kan ook de benamingen van de vleesonderdelen zien op de schildering. De filet pur is zowat het beste stuk vlees dat het rund te bieden heeft.

 

Ik passeer hier in het stadscentrum de Sint-Pietersbandenkerk. De huidige kerk (behalve de toren) is gebouwd gedurende de periode van 1900 tot 1902. Nabij de kerk kan ik nog een monument zien voor de doden. Vervolgens verlaat ik met de fiets het stadscentrum van Lommel. Na een tijdje fietsen passeer ik een paarden fokkerij. Hier worden voornamelijk Warmbloedpaarden gefokt. Je kon hier verschillende paarden in de wei zien staan. Voor de opkomst van de tractor werd er enkel toegestaan om landbouwpaarden te fokken die stevig werk op de akkers aankonden. Daarna ging men op zoek naar een geschikt recreatiepaard en men gebruikte de beste genen uit de belangrijkste Europese bloedlijnen. Het resultaat is het Belgische Warmbloedpaard dat nu floreert in de wereldtop van de sportpaarden. Het Belgische Warmbloedpaard is een jong, maar toch zeer succesvol paardenras dat ontstond uit kruisingen van diverse andere Europese paardenrassen.

Nadien kom ik een grote begraafplaats tegen waar er in vele rijen verschillende stenen kruisen staan. Het is een Duitse militaire begraafplaats waar voornamelijk Duitse soldaten liggen die gesneuveld zijn tijdens de Tweede Wereldoorlog. Daarnaast ligt er ook een kleiner aantal soldaten begraven die tijdens de Eerste Wereldoorlog zijn omgekomen. Het is, voor wat betreft de Tweede Wereldoorlog, de grootste Duitse militaire begraafplaats buiten Duitsland in West-Europa. Het terrein is 16 ha groot en er liggen meer dan 38.000 soldaten uit de Tweede Wereldoorlog. De officiële inwijding van de begraafplaats vond plaats in 1959. Volgens de Conventie van Genève hebben gesneuvelde militairen, ook in het buitenland "Recht op Eeuwige Rust". Onderhoudsmensen waren bezig met een bosmaaier het gras rond de stenen kruisen weg te maaien. Je wordt eigenlijk wel stil als je al deze stenen kruisen op de begraafplaats ziet. Onder elk van de 20.000 kruisjes liggen twee soldaten begraven. De begraafplaats kan worden betreden via een indrukwekkende crypte uit zwarte basalt, een soort lavasteen, waarop je een groot kruis kan zien. De beelden van Johannes en Maria bovenop de crypte zijn elk 3,30 meter hoog. De totale hoogte van de kruisiging is 6 meter en weegt 39 ton. In de crypte ligt een beeld van een gesneuvelde soldaat.

Tijdens mijn fietstocht kom ik aan in het Kattenbos. Hier zie ik de Leyssensmolen, een houten korenwindmolen. De standaardmolen werd gebouwd in 1797 en stond oorspronkelijk te Olmen. In 1809 werd de molen heropgebouwd. De molen kende verschillende eigenaars en uitbaters. De molen dankt zijn naam aan de familie Leyssen die hem 45 jaar van 1860 tot 1905 uitbaatte. In 1960 werd de molen door het gemeentebestuur van Lommel  aangekocht en in 1963 werd ze gedemonteerd, om in 1964 in het Kattenbos te worden herbouwd zonder maalmechanisme. In 1988 onderging de molen een restauratie om hem weer maalvaardig te maken en hem toeristisch te kunnen uitbaten. Sinds 27 april 2001 staat hij genoteerd als beschermd monument. Vanaf 2003 staat de molen stil, omdat een nieuwe restauratie van het maalwerk nodig is. De molen vangt ook te weinig wind, want de molen staat te midden van bossen. Daarom is er in 2007 tot restauratie besloten, waarbij de molen tevens verplaatst wordt naar een andere locatie even verderop. De constructie van 26 ton is in zijn bestaansgeschiedenis maar liefst drie keer verplaatst. Ik zie dat de molen nu in een open vlakte staat waar hij wel wind kan vangen.

Een beetje verder in dezelfde straat kom ik op de plaats waar vroeger de Leyssensmolen stond. Op deze plaats kan je nu een indrukwekkend kunstvlinder zien van kunstenaar Will Beckers. Deze uitvergrote kunstvlinder pronkt er sinds 2018, die hoog in de lucht haar vleugels heeft gespreid en lijkt weg te vliegen. De vlindersculptuur toont de laatste levensvormfase: het loslaten van de cocon en de geboorte van de vlinder. Het werk werd hoofdzakelijk uitgevoerd in cortenstaal. De vlindervleugels zijn afgewerkt met emaille in schitterende kleurschakeringen met tinten van blauw. Hier in het Kattenbos kan ik nog een ander kunstwerk zien van deze kunstenaar.

Ik fiets nu door Bosland en nader de plaats waar je kan fietsen tussen de bomen. Hier is een iconische fietsbrug die je laat fietsen tussen de kruinen van de bomen in Bosland. Dit is een fietsbeleving waarbij je tot op tien meter hoogte tussen de bomen fiets. Het fietspad werd geopend in juni 2019. De fietsbrug, een dubbele cirkel met een doorsnede van 100 meter en maar liefst 700 meter lang, stijgt geleidelijk (3-4%) tot 10 meter hoogte. Je fietst dan helemaal tussen de boomtoppen. Ik kom eigenlijk nu terecht in hogere sferen. Daarna daal ik met de fiets in een cirkel terug naar het vertrekpunt. Je beleeft de natuur op een heel andere manier en wordt als het ware één met het bos. Door het prachtige Bosland zo spectaculair te ontsluiten, kunnen bezoekers deze natuur op een heel bijzondere manier beleven.

Ik zet mijn fietstocht verder en kom terecht aan het Kanaal naar Beverlo ter hoogte van de brug Balen Zwaling. Het kanaal is ongeveer 15 km lang dat dood loopt in de havenkom van Leopoldsburg en is vrij van sluizen. Het kanaal werd vooral gegraven om militaire redenen. Het leger had nood aan een snelle bevoorrading en het transport van zwaar militair materiaal, waarvoor het wegennet niet volstond. Nadien werd het kanaal ook van belang voor de metaalindustrie die zich te Lommel vestigde. In 1854 begon men met duizenden arbeiders dit verbindingskanaal tussen Leopoldsburg (het kamp van Beverlo) en het Kanaal van Bocholt naar Herentals te graven. Slecht drie jaar later kon het leger het kanaal in gebruik nemen. Het kanaal zorgde niet alleen voor snel transport (ook voor de steenkool- en metaalindustrie), maar diende ook om de heidegronden te irrigeren en vruchtbaar te maken. Toen in 1878 de eerste trein in Leopoldsburg stopte, verloor het kanaal een groot deel van zijn economisch belang. Vandaag wordt het kanaal vooral gebruikt voor de pleziervaart, met een fiets en wandelpad langs de oever.

In het kanaal zie ik veel waterlelies met soms een witte bloem. Ze hebben ook een belangrijke biologische functie. Ze nemen voedingsstoffen op uit het water, waardoor algengroei wordt beperkt. Lelies zijn gek op vissen in het water, die houden namelijk insecten en waterslakken bij ze weg. Ik geniet nu van de rust tijdens het fietsen langs het Kanaal van Beverlo en adem de frisse lucht van de bossen in. Na een tijdje fietsen kom ik een jacht club tegen. Nu zie ik veel verschillende plezierboten langs de oever liggen. Ik zie nu ook het restaurant “De Waterkant” waar ik ’s avonds zal gaan eten met een ex collega.

Ik blijf met de fiets het kanaal verder volgen. Ik kom het bedrijf Nyrstar tegen, dat een wereldwijde metaalverwerkende onderneming is. Hier steek ik het kanaal over via de Hefbrug bij Wezel. Toch wel een opvallende brug. Er liggen in totaal acht bruggen over het kanaal, een enkeling nog van hout. Uiteindelijk bereik ik het punt waar het Kanaal naar Beverlo samenkomt met het Kanaal van Bocholt naar Herentals, ter hoogte van het gehucht "Blauwe Kei" te Lommel. Vervolgens fiets ik een stuk langs het Kanaal van Bocholt naar Herentals. Langzaamaan kom ik terug aan nabij de Lommelse Sahara en geniet nog van de rust in de natuur hier.

Met de wagen rij ik dan terug naar het restaurant “De Waterkant” om te eten. Na het eten maak ik nog een kleine wandeling langs de oever van het Kanaal van Beverlo. Nadien rij ik terug naar huis. Het is een mooie en leuke dag geweest en de moeite waard om dit stuk in eigen land te verkennen.